Zımparalar ve Zımpara Makineleri Nasıl Çalışır, Görevleri Nelerdir

[Güven Ş.]

ZIMPARA MAKİNELERİ

Görevi

Zımpara makinesi, işlem görmüş veya bozulmuş yüzeylerin daha düzgün ve pürüzsüz olması için kullanılan elektrikli veya havalı (pnömatik) bir alettir. Yapılan işlemede zımparalama denir.Zımparalama işinde kullanılan aletler elektrikle çalışabileceği gibi araçların üzerinde kullanılanlar genellikle basınçlı hava ile çalışan pnömatik makinelerdir. Kaba ve ince zımparalama yapılabilen çok amaçlı zımpara makineleri mevcuttur. Hassas zımparalama hafif makinelerle devirleri ayarlanarak yapılmaktadır. Hava ile çalışan zımpara makinelerinin arka kısmına bağlanan bir emiş sistemi ile zımparalama sırasındaki tozlar emilmektedir. Hava ile çalışan (pnömatik) makineler elektrikle çalışanlara göre daha hafiftir. Tehlikesiz ve temiz çalışma ortamı sağladıkları için hava ile çalışan makineler tercih edilmektedir.

Çeşitleri

Birçok farklı çeşitlerde zımpara makineleri mevcuttur. Son zamanlarda geliştirilmiş dış bükey daire zımpara makinelerinin yanı sıra, iç bükey olan ve farklı özellikleri olan makineler da geliştirilmiştir. Titreşimli zımpara makinesi, diskli zımpara makinesi, polisaj zımpara makinesi, bant zımpara makinesi, komple zımpara makinesi, fırça zımpara makinesi gibi zımpara makine çeşitleri kullanılmaktadır. Otomatik zımparalama yapan makineler ne kadar iyi ve gelişmiş olsalar da elle yapılan zımparalar daha tercih edilir. Bu yüzden küçük zımparalama işlemleri için büyük cihazlara gerek yoktur. Zımpara makinesi malzemelerinden olan zımpara kâğıtları türü, büyüklüğü ve yapışma şekline göre farklı çeşitlerde bulunurlar. Kuru zımparalama yapmak için alüminyum oksit taneciklerinden oluşan zımpara kağıtları, sulu zımparalama işlemi için ise silisyum karbür zımpara kağıtları kullanılır.

Titreşimli Zımpara Makineleri

Daha çok sert zeminlerde kuru zımparalama işlerinin yapılmasında kullanılırlar. Alt kısmında yer alan plaka (üzerine tercih edilen numaralı plaka zımpara takılır.) zımpara motoru tarafından titreştirilerek çalışır. Tabanda bulunan deliklerden emilen toz bir emiciye bağlanarak ( çoğu makinenin kendi üzerinde montajlıdır) toplanır.

Elektrik ile çalışanları tercih edilir. Genel olarak 350w gücünde ve 6000 devir/dk. devirlidirler. Saç yüzeylerde zemin hazırlıklarında, hasarlı yüzeylerden boya veya verniğin sökülmesinde, geniş yüzeylerin düzleştirilmesinde, macun, astar ve son kat boya öncesi matlaştırma işlemlerinde kullanılırlar. Titreşimini yuvarlak ve dik açılı olarak yapan makinelerde (eksantrik zımpara makineleri) geliştirilmiştir.

Diskli Zımpara Makineleri

Elektrik ve hava ile çalışan dönme ve titreşim hareketini birlikte yaparak zımparalayan makinelerdir. Genel olarak 7000 devir/dk. ve 400 w gücündedir. Hava ile çalışanlarda makineye gelen hava ayarlanarak istenen devirde kullanılabilir, bu özellik daha hassas zımparalamaya izin verir. Yapılacak zımparalamanın niteliğine (istenilen incelikte zımparalama ) uygun olarak disk halindeki zımparalar takılır ve kısa zaman içinde istenilen iş yapılır. Toz emişi için kendinden aparatlı olanları da mevcuttur.

Bu makineler daha çok metal yüzeyler (polyester macun, astar, son kat boya öncesi zımparalamada ) ve ahşap yüzeylerin aşındırılması için tercih edilir.

Taşlama Makinesi ve Pas Sökücü Disk

Paslı yerleri, kaynak yerlerini temizlemede kullanılır. Taşlama makinesinin ucuna takılan pas sökücü disk ile çalışılır. Bu disk elyaflı bir malzemeden yapılmıştır. Sac üzerinde çalışırken sacı bozmaz. Yüzey düzeltilmesinde zımpara olarak kullanılmamalıdır.

Cilalama Makinesi

Cila işlerinde kullanılır. Çift devirli ve tek devirli olanları vardır. Cila işleri düşük devirli tarafında yapılır. Yüksek devirli tarafı tabanına zımpara yapıştırılarak boya sökme işlerinde de kullanılabilir. 1600-3400 d/dk. ve 1200 w gücündedir.

Komple Zımparalama Makinesi

Titreşimli zımpara makinesi, diskli zımpara makinesi, hava filtresi, toz emicisi bulunan hava ve elektrik bağlantıları olan kuru zımparalama sistemidir. Hareketli olduğu için atölyenin her yerine hareket edebilir.

Kollu Komple Zımparalama Makinesi

Titreşimli zımpara makinesi, diskli zımpara makinesi, hava filtresi ve toz emicisi bulunan hava ve elektrik bağlantıları bulunan kollu kuru zımparalama sistemidir. Duvara monte edilir. 5 m uzunluğundaki kolu ile 10 m çapında alan içindeki yerlerde çalışılabilir.

Yapısal Özellikleri

Oto boyacılığının temel makinelerinden olan zımpara makineleri geniş kullanım alanı olan makinelerdir. Elle yapılması uzun sürecek olan zımparalama işlemlerinde büyük kolaylıklar sağlayarak zamandan tasarruf edilmesini de sağlar. Zımpara makineleri elektrikle ve basınçlı hava ile çalışacak şekilde imal edilirler. Üzerlerine takılan zımpara diskleri veya zımpara kâğıtları ile yüzeylerde kazıma ve yedirme işlemlerini gerçekleştirirler. Zımparalanacak yüzeyin özelliğine göre devir sayıları ayarlanabilir olduğu için kullanıcıya büyük kolaylıklar sağlar. Pürüzsüz yüzey için devir sayısı son derece önemlidir.

Zımpara makineleri özelliklerine göre dairesel hareket ve titreşim hareketlerini bir arada yapabilirler. Bu sebeple zımpara makinesi kullanılırken kullanıcının tam bir hakimiyet sağlaması gerekir. Bunun için zımpara makineleri tek elle bazen de çift elle kullanılacak şekilde dizayn edilirler. Çift elle kullanılacak makinelerin aparatlarının tam olması ve tek elle kullanılmaması önemlidir.

Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

• Zımpara makinesi kullanma talimatları hazırlanmalı, dikkatlice okunmalı ve uyarılara uyulmalıdır.
• Zımpara işlemi sırasında kişisel koruyucular kullanılmalı, koruyucu gözlük ve eldiven takmalı ve bol kıyafetlerden kaçınılmalıdır.
• Zımpara diskleri düzenli olarak kontrol edilmelidir.
• Prize takarken veya hava vanasını açarken zımpara makinesi güç düğmesinin kapalı olduğundan emin olunmalıdır.
• Makinenin kullanılmasında yüzeye gereksiz basınçlar yapılmamalıdır,bu yüzeyin bozulmasına neden olmakta ve makineye zarar vermektedir.
• Daima makine kapalı tutulmalı ve iş bitiminde tamamen durmadan yerine koymamalıyız.
• Parmaklar zımpara makinesi güç düğmesinin üzerindeyken asla taşınmamalıdır.
• Elektrikli zımpara makinesinin fişi kablodan değil fişten çekilmelidir.
• Hiç işlem görmemiş yüzeyleri zımparalamak için aleti metalin boyunda hareket ettirmelidir. Diğer yüzeyler için oval hareketlerle zımparalanmalıdır.
• Aynı zımpara filtreleriyle farklı malzemeler zımparalanmamalıdır.
• Farklı işlemler için farklı zımpara kum kalınlıkları önerilmektedir.

Arızaları ve Giderilmesi

Elektrikli zımpara makinelerini kömür fırçalarında aşınma meydana geleceği için belli periyotlarda kontrol edilmesi ve aşınmışsa değiştirilmeleri gerekmektedir. Değiştirme işleminde kömürlerin takım olarak değiştirilmesi gerekir. Zımpara makinelerinin temiz tutulması ve havalandırma deliklerinin sürekli açık olması gerekir. Zımpara makineleri özelliklerine göre dairesel hareket ve titreşim hareketlerini bir arada yapabilirler. Bu sebeple uzun kullanımlarda özellikle elektrikli olanlarda ısınma problemi yaşanabilir, bu durumda biraz bekleyip soğutulmaları gerekir. Diskli zımparaların bağlantı flaşları ve cıvatalarının gevşeme riskine karşı çalıştırmadan önce kontrolleri yapılmalıdır. Kâğıt zımpara takılan aparatların eğilme, kırılma ve deformasyon ihtimallerine karşı düzenli kontrolleri yapılmalıdır. Hava ile çalışan zımpara makinelerinin pnömatik motorlarının aşınma ihtimaline karşı yağlanmaları gerekir. Hava tesisatınızda yağlayıcı ünite var ise bu yağlama gerçekleşecektir. Yağlayıcı ünite yok ise basınçlı hava girişine kullanım süreleri dikkate alınarak haftada bir defa birkaç damla yağ damlatılmalıdır.

Periyodik Bakımı

Zımpara makinesini temizlerken hafif ıslak bir bez kullanılmalıdır. Çoğu temizlik malzemesi plastiğe ciddi zararlar verecek kimyasal maddeler içerir. Zımpara makinesinin içine sıvı maddelerinin girmesine izin verilmemelidir. Hava ile çalışan zımpara makinesi kullanıyorsanız, makine motorunun yağlanma ihtiyacı vardır. Hava sisteminizde yağlayıcı var ise bu yağlama zaten kendiliğinden olacaktır. Yağlayıcı yok ise çalışma koşullarına göre haftada bir iki damla yağı basınçlı hava girişine damlatınız. Disk ve zımpara bağlanma aparatlarını düzenli kontrol edilmelidir. Gevşek, kırık ve tehlike doğurucu hususlar var ise mutlaka onarımı yapılmalıdır. Elektrik bağlantısı veya hava hortum bağlantıları üretici firma önerilerinde ve gerek duyulduğunda kontrol edilmelidir.

Zımparalar

Tanımı

Kendisinden daha yumuşak bir madde üzerine sürtününce sivri uçları (pürüzleri) yardımıyla o maddeden küçük talaşlar koparabilen kumların kâğıt, bez, fiber gibi esnek bir taban üzerine yapıştırılarak elde edilen aşındırıcılara zımpara denir. Genel olarak özel bir kâğıdın üzerine değişik büyüklükte kumların yapıştırılmasıyla meydana gelir. Zımparalamanın amacı, yüzeyleri düzeltmek, tesviye etmek ve uygun kalitede diş açıp yüzey tutunmasını arttırarak malzemelerin yapışmasını sağlamaktır. Zımparanın doğru kullanılması boyama kalitesi için çok önemlidir. Zımparalar, içerisinde bulunan aşındırıcı kumların kâğıt, bez, fiber gibi esnek bir taban üzerine yapıştırılarak zımpara kâğıdı ve zımpara bezi olarak imal edilirler. Büyük rulolar halinde üretilip sonradan tabaka, disk, bant gibi şekiller verilerek endüstrinin bütün dallarında, metal, ağaç, deri, yapı yüzeyi, kauçuk, plastik, cam gibi malzemeler üzerinde yapılması gereken aşındırma, temizleme ve parlatma işleri için kullanılır.

Çeşitleri

Zımparaları çeşitlendirmede kumun cinsi, kumun tane iriliği, zımparanın şekli ve kullanım tipleri göz önünde bulundurulur. Bu özelliklerinin yanı sıra zımparaların çeşitli aparatlarda (el takozları, zımpara makineleri, bant sistemleri gibi ) kullanımına olanak veren zımpara şekilleri mevcuttur. Bunlar tabaka halinde, rulo halinde ve disk halinde olabilir.

Ancak boyacılıkta yüzey cinsine göre zımpara tipi ve numarası seçilerek işlem yapıldığından yaş zımparalar ve kuru zımparalar olmak üzere iki çeşit zımpara kullanımı tercih edilir.

• Yaş zımparalar

Kesme özelliği yüksek olan silisyum karbürden yüksek oranda içerirler. Zımpara imal edilirken kullanılan kâğıt ve bez tabanlar su geçirmez özellikte ise bunlardan yapılan zımparalara yaş zımparalar veya su zımparası denir. Kullanılan kâğıtlar üretici fabrikada, %8–30 lateks emdirilerek su geçirmez hale getirilir. Bezler ise makinelerde sentetik reçine ve lateks karışımlarıyla su geçirmez hale getirilir. Bu tip zımparalarla genellikle el veya zımpara takozu ile su kullanılarak çalışılır. Sulu zımparalar ile yumuşak ve hassas yüzeylerde çalışılması önerilir. Oto boyama işlemlerinde yüksek kaliteler elde edebilmek için yumuşak ve hassas yüzeyli ürünlerin kullanılması gerekli değildir. Ülkemizde boyama işlemlerinde belli alışkanlıklardan dolayı çoğunlukla sulu tip zımparalar kullanılmaktadır. Sulu tip zımparalar ile insan emeği ile çalışmak zor olduğu gibi, kalite ve korozyon garantisi yönünden de sorunlar oluşmaktadır. Zımparalama işlemlerinde amaç, sürtünme kuvveti yaratarak aşındırma ile yüzeyleri düzeltmek olduğuna göre su kullanıldığında, hatta deterjanlı su kullanıldığında, sürtünme kuvveti azalacak ve istenilen aşınmayı yapmak güçleşecektir. Aynı zamanda yüzeyler parlak olacak boyanın yüzeylere tutunması da zayıflayacaktır. Boyama çalışmalarında astar katlarının tam kuruması ve izolasyon özelliğinin sağlanması, kaliteli boyama için çok gereklidir. Astarlar tam kurutulmadan su ve deterjanlı su ile zımpara yapılması önemli boya hatalarına sebep olacaktır.

Sulu zımpara çalışmalarında araç karoseri iç oluklarına dolan suyun temizlenmesi de oldukça zaman alır. Sulu zımparalar, metal ve polyester dolgu işlemlerinde kesinlikle kullanılmamalıdır. Çünkü bu yüzeylerin emicilikle birlikte paslanma özelliği vardır. Son kat boya sonrası toz alma veya boya akıntılarını giderme işlemlerinde sulu zımparalar kullanılabilir.

• Kuru zımparalar

Kuru zımparada kâğıt üzerindeki kumlar seyrektir ve kum olarak alüminyum oksit kullanılır. Alüminyum oksit yumuşak özellikte bir mineraldir. Sert yüzeylerin zımparalama işleminde kuru zımparalar ile özellikle zımpara makineleri kullanılarak verimli çalışmalar yapılabildiği gibi korozyona karşı da istenilen garantiler verilebilir. Sac, galvaniz, alüminyum gibi metal yüzeylerin zımparalanmasında kuru zımparalar kullanılmalıdır. Yüzeyin dolgu macunlarından ve eski boyasından arındırılması için ve de ahşap, alüminyum, kurşun ve fiberglas gibi malzemelerin ilk yüzey hazırlığını yapmak için kullanılır. Kuru zımparalama yaparken çok ince toz açığa çıktığı için mutlaka koruyucu maske kullanmak veya kuvvetli havalandırma sistemli ortamda çalışmak gerekir.

Özellikleri

Zımparada üç asıl eleman vardır: Zımpara tabanı, aşındırıcı kumu tabana yapıştıran bağlayıcı madde ve aşındırıcının kendisidir.

Zımpara tabanları kağıt, bez, kağıt-bez (kombinasyon), fiber kafes şeklinde olur. Zımpara yapımında kullanılan bağlayıcı maddeler, genellikle hayvani tutkal veya sentetik reçinedir. Hayvani tutkal iyi yapıştırır esneklik sağlar fakat suya ve ısıya karşı dayanıklı değildir. Sentetik reçine olarak üre formaldehit veya fenol formaldehit reçinesi kullanılmakta olup iyi yapıştırır, suya ve ısıya karşı dayanıklıdır.

Zımpara yapımında kullanılan aşındırıcılar ise demir oksit gibi doğal, alüminyum oksit, silisyum oksit, silisyum karbür, zirkonyum gibi yapay aşındırıcılar kullanılmaktadır.

Zımpara elemanlarından istenilen özellikler şunlardır:

• Aşındırıcı kum: Kesiciliği yüksek ve dayanıklı olmalıdır.
• Taban: Çekme dayanımı yüksek ve esnek olmalıdır.

Bağlayıcı(yapıştırıcı):Isıya karşı ve neme dayanıklı olmalı, gözenekleri kolay dolmamalıdır.

Taban için kullanılacak malzeme rulo halinde gelir. Arka kısmına zımparanın markası, kum ölçüsü ve kalitesini belirten işaretler basılır. Diğer yüzeyine 1. kat bağlayıcı sürülür ve üzerine elektrostatik yöntemle kumlar yapıştırılır. Bundan sonra 2. kat bağlayıcı sürülerek kumların bağlayıcı içine gömülmesi sağlanır. Bazı zımparalarda özel katkı maddeleri ilave edilerek zımparalara daha fazla özellikler kazandırılır. Tekrar fırınlanarak kurutulur ve ürün büyük rulolar halinde sarılarak ambalajlanır. Daha sonra kullanım amacına uygun kesilip istenilen şekillerde ambalajlanır.

Ölçüleri

Aşındırıcılar kum haline getirilip titreşimli eleklerde büyüklüklerine göre ayrılırlar. Seyrek eleklerden geçenlere kalın, sık eleklerden geçenlere ince kum denir. Kum sayısı büyüdükçe, kum taneleri küçülür. Kumun tane büyüklüğüne göre zımparalar numaralandırılır. Zımpara numarası, malzemenin ne derece aşındırılacağının bir nevi ölçüsüdür. Kaba zımparalama küçük rakamlı zımparalarla, ince zımparalama büyük rakamlı zımparalar ile yapılır.

Zımpara Kâğıt Numarası Zımpara Kâğıdı Tane Büyüklüğü

• P24-P60 Kaba Taneli
• P80-P150 Orta Taneli
• P180-P280 İnce Taneli
• P320-P600 ve üzeri Çok İnce taneli

Numaranın önündeki P harfi zımpara kâğıdı üzerindeki kumun tane büyüklüğünün standart olduğunu belirtir. Oto boyama işlemlerinde P standartlı zımparaların kullanılması gerekir. Rakam ise birim alandaki zımpara taneciği sayısını belirtir. Zımparalama işlemine başlanılmadan zımparalanacak yüzeyin özelliğine uygun büyüklükte zımpara seçimi yapılmalıdır. Tablo 3.2 de kuru ve yaş zımparaların büyüklüklerine göre kullanılabileceği yerler görülmektedir. Zımpara seçimi yaparken uygulanacağı yüzey için üreticinin verdiği değerlere uyulmalıdır.

Kuru Zımparalama Sulu Zımparalama

P80 Sac, polyester macun P500 Son kat için ön zımpara

P120 Sac, polyester macun P600 2K astar (opak boya öncesi)

P180 Sac, galvaniz, alüminyum, polyester macun

P800 2K astar (metalik baz boya öncesi)

P240 Galvaniz, alüminyum, polyester macun, KTL astar

P1200 Vernik üstü vernik, yama ve akıntılarda

P320 Eski boya, 2K astar (opak boya öncesi)

P1500 Yamada, toz alma ve akıntılarda

P400 2K astar (metalik baz boya öncesi) P2000 Yamada, toz alma ve akıntılarda

P-320 ile P-400 numara zımparalar arasında çok az miktarda fiziksel farklılık vardır. Ancak opak boyaların dolgu özelliği metalik olanlara kıyasla 10 kat daha fazladır. Bu da; P- 320 zımparayla oluşabilecek çok ince hataların, opak boya tarafından kapatılması demektir. Metalik boya öncesinde ise P-400 ile P-1200 arası zımpara kullanılabilir. P-2000 zımparaları (hatta bunlara zımpara bile denmez, kâğıt görünümlü zımpara ) kullanırken dikkat edeceğiniz en önemli nokta, zımparayı su ile değil sıvı sabunla kullanmanızdır. Çünkü burada amaç vernik yâ da boya yüzeyinden tabaka kaldırmak değil sadece oluşan minicik pürüzleri yok etmektir. Eğer P-1200 numara ile astar öncesi ve boya sonrası zımpara yapılırsa mükemmel bir yüzey elde edilir. Hatta bu tip zımparayı kullanabilirseniz mutlaka kullanın. Cam gibi pürüzsüz bir yüzey sağlar.

• Özel amaçlı zımparalar:
• Sünger Zımparalar ( Kuru ): Medium (P240), Fine (P400), Süper Fine (P800)
• Keçeler: Kırmızı Keçe (P500-600), Gri Keçe Kuru (P800), Gri Keçe Sulu (P100-1200), Gri Keçe Sulu Kalın Pasta (P 1500)

Elyaflı malzemeden yapılmış, zımpara gibi kullanılan keçelerdir. Otomotiv boyacılığında kırmızı ve gri renkleri vardır. Matlaştırma işleri için, kapı içleri, far yuvaları, motor bölümü gibi zımpara kâğıtlarının sık sık yırtıldığı yerlerde kullanılır. Boya astarı bu keçe ile matlaştırılıp, üzerine boya uygulanabilir. Zımpara yaparken kalın numara ile zımparalamaya başlayıp sonra ince zımpara ile devam edilmelidir. Buna kademeli zımparalama denir. Otomobil boyandıktan sonra yüzeyde zımpara çiziklerinin görülmesi en çok karşılaşılan sorunlardan biridir. Bunu önlemek için de kalın numaralı zımparadan ince numaralı zımparaya doğru ve uygun numaralı zımpara kâğıdı ile zımparalanmalıdır.

Zımpara Takozları

Zımparalamanın esas amacı yüzey bozukluklarını gidermektir. Zeminin cinsi, büyüklüğü ve hasar durumu, yapılacak işlemde seçilecek zımpara standardını, dolayısıyla gerekli olan araç ve gereci belirler. Zımparalama elle veya makine ile yapılır. Elle zımparalamada yardımcı aparat olarak zımpara takozları kullanılır. Zımpara takozuna sarılan zımpara, zemine sürtülerek aşınma sağlanır. Eğer takoz kullanılmıyorsa zımparanın üstünden parmak uçlarıyla basınç uygulamak gerekir.

Maskeleme Bantları

Her türlü boyanacak yüzeyin maskeleme işlerinde kullanılır. Maskeleme bandında olması gereken en önemli özellik yapıştırıldığı yüzeyden sökülürken yapıştığı yerde yapışkanını bırakmamasıdır. Ayrıca maskeleme bandının yapışma gücünün ne çok az, ne de çok fazla olması gerekir. Yapışma gücü az olursa boyama esnasında boya tabancasından çıkan havanın etkisiyle yapıştığı yüzeyden kalkar. Yapışma gücü fazla olursa sökülürken yapıştırıldığı yüzeydeki boyayı ve astarı kaldırır. Maskeleme işlerinde kağıt maskeleme bantları kullanılır.